بررسی اثر مدیریت بر منابع کربن و فسفر خاک در حوزه آبخیز دریاچه زریبار

بخش های کربن آلی خاک مستقیماً روی ویژگی های فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی خاک اثر گذار ‏هستند و گنجایش خودبازسازی خاک ها به کیفیت و کمیت کربن آلی خاک وابسته می باشد. کاربرد ‏فسفر بعنوان عنصری حیاتی و ضروری در تولیدات کشاورزی امری عادی می باشد، اما مقدار زیاد آن ‏در آب های سطحی به غنی شدن آب ها و گسترش و رشد گیاهان آبزی و پدید eutrification می-‏انجامد. منطقه مورد پژوهش زمین های حوزه آبخیز دریاچه زریبار مریوان در استان کردستان ‏‏(شمال رشته کوه های زاگرس) می باشد. در این پژوهش، از روش بخش بندی فیزیکی در بررسی توزیع ‏بخش های گوناگون کربن آلی خاک و شاخص کارفرمایی کربن خاک بهره برداری شد. همچنین از روش ‏عصاره گیری متوالی برای برآورد بخش های گوناگون فسفر خاک در کاربری های گوناگون جنگل دست-‏نخورده، جنگل تبدیل شده به باغ انگور، باتلاق و باتلاق تبدیل یافته به گندم و یونجه بهره برداری ‏شد. مدت تبدیل کاربری برای باغ 30 سال و برای گندم و یونجه 20 سال بوده است.‏ بررسی ها نشان داد بیشترین مقدار خاکدانه های خیلی بزرگ در باتلاق (61/0 گرم خاکدانه بر گرم ‏خاک خشک) و جنگل (56/0 گرم خاکدانه بر گرم خاک خشک) وجود داشته است. دگرگونی کاربری ‏از جنگل به باغ و باتلاق به یونجه و گندم به ترتیب مایه کاهش میانگین وزنی قطر خاکدانه به مقدار ‏‏8/25، 4/40 و 2/30% شده است. تبدیل کاربری باتلاق به یونجه و گندم به ترتیب 8/43% و 34% ‏پایداری خاکدانه را کاهش داده است. مقدار کربن آلی کل خاک نگهداری شده در خاکدانه های لایه ‏‏30-0 سانتی متر به ترتیب زیر کاهش نشان داده است: باتلاق (01/3%) > جنگل (66/1%) > باغ ‏‏(27/1%) > یونجه (20/1%) > گندم (16/1%). کربن نگهداری شده در خاکدانه های خیلی بزرگ و ‏بزرگ در کاربری های دست نخورده بیشتر از زمین های باغی و کشاورزی بوده است. مقدار مواد آلی ‏ذره ایی به ترتیب زیر کاهش نشان داد: جنگل (49/10 گرم ماده آلی بر کیلوگرم خاک) > باتلاق ‏‏(04/7 گرم ماده آلی بر کیلوگرم خاک) > باغ (35/6 گرم ماده آلی بر کیلوگرم خاک) > یونجه ‏‏(75/5 گرم ماده آلی بر کیلوگرم خاک)> گندم (48/3 گرم ماده آلی بر کیلوگرم خاک).‏ بیشترین مقدار کربن آلی همراه با دانه های هم اندازه شن در باتلاق (01/67 گرم ماده آلی بر کیلوگرم ‏خاک) و کمترین مقدار در کاربری گندم (57/24 گرم ماده آلی بر کیلوگرم خاک) بوده است. ‏دگرگونی کاربری از باتلاق به یونجه و گندم به ترتیب 39/48 و 14/45 تن در هکتار کربن آلی همراه ‏با دانه های هم اندازه سیلت+ رس را کاهش داده است. بررسی ها نشان داد که شاخص نگهداری کربن ‏در باغ نسبت به جنگل 30% کمتر بوده است. همچنین، شاخص کارفرمایی کربن در طول زمان ‏دگرگونی کاربری 37% کاهش نشان داد. شاخص کارفرمایی کربن در یونجه و گندم به ترتیب 50 و ‏‏60% نسبت به باتلاق کاهش نشان داد.شاخص کارفرمایی کربن در کاربری گندم نسبت به یونجه ‏‏9/445 کاهش را نشان داد.‏ بخش بندی فسفر نشان داد که بیشترین مقدار فسفر محلول و تبادلی در لایه 30-0 سانتی متر ‏کاربری های کشاورزی دیده شد ( به گونه متوسط 91/125 میلی گرم فسفر بر کیلوگرم خاک). فسفر ‏پیوندی با ترکیبات کلسیمی نسبت به دیگر بخش های فسفر بیشترین دگرگونی را در اثر تبدیل ‏کاربری زمین متحمل شده است بطوریکه کمترین مقدار آن در کاربری باغ (059/192 میلی گرم فسفر ‏بر کیلوگرم خاک) و بیشترین مقدار در یونجه (08/463 میلی گرم فسفر بر کیلوگرم خاک) دیده شد. ‏دگرگونی کاربری جنگل به باغ فسفر خاک بیشتر در معرض جابجایی قرار داده است، به همین جهت ‏کمترین مقدار فسفر کل در کاربری باغ (83/673 گرم فسفر بر کیلوگرم خاک) ممکن است بخاطر ‏خروج فسفر در رسوبات و رواناب ناشی از دگرگونی کاربری باشد. فسفر محلول و تبادلی و فسفر ‏پیوندی با ترکیبات آهن و آلومینیوم در لایه 60-30 سانتی متر یونجه نسبت به دیگر کاربری ها بیشتر ‏بوده است. بررسی ها نشان داد که در زمین های دست نخوره 5/44% کل فسفر در لایه 30-0 سانتی-‏متر نگهداری شده است، ازسوی دیگر سهم این لایه برای نگهداشت فسفر کل در کاربری های ‏کشاورزی و باغی به گونه متوسط 33% بوده است.‏ بررسی ها این بررسی نشان داد که 54% فسفر کل در کاربری های جنگل و باتلاق در خاکدانه های ‏بزرگ نگهداشت شده است، درحالیکه این نسبت برای یونجه و گندم به ترتیب 27 و 40% بوده است. ‏متوسط مقدار فسفر نگهداری شده در خاکدانه های درشت کاربری های دست نخورده و کشاورزی به ‏ترتیب 54 و 5/33% بوده است.‏